Προβηγκία

(Provence). Ιστορική περιοχή της νοτιοανατολικής Γαλλίας και αρχαία επαρχία του βασιλείου πριν από τη Γαλλική επανάσταση. Σήμερα διαιρείται στους νομούς Μπους-ντι-Ρον, Βαρ, Άλπεων της Άνω Π., Παραθαλάσσιων Άλπεων και περιλαμβάνει μεγάλο τμήμα του νομού Βοκλίζ. Βρέχεται από τη Μεσόγειο στα Ν και ορίζεται από τη Λανγκντόκ στα Δ, το Δελφινάτο στα Β και την Ιταλία στα A. H Π. εκτείνεται από την οροσειρά των Δυτικών Άλπεων στα Α, μέχρι τον κάτω ρου του Ροδανού στα Δ και περιλαμβάνει τοπία αρκετά διαφορετικά από γεωμορφολογική άποψη, όπως οι Άλπεις και οι Προάλπεις της Π., η Κυανή Ακτή, οι κρυσταλλοπαγείς ορεινοί όγκοι των Μορ και Εστερέλ, που χωρίζονται από τον ρου του Αρζάν, ολόκληρο το ανατολικό τμήμα του Poδανού και ένα τμήμα της κάτω κοιλάδας του. Το κλίμα, κατά μήκος της θάλασσας, είναι τυπικά μεσογειακό· στο εσωτερικό αυξάνονται οι ετήσιες θερμικές διακυμάνσεις και προς τα αλπικά ανάγλυφα και οι ημερήσιες. Σπουδαιότερος ποταμός είναι ο Ροδανός (κύριος παραπόταμός του εδώ είναι ο Ντιράνς), ο ρους του οποίου διασχίζει τα κράσπεδα της περιοχής, αλλά αποτελεί χαρακτηριστικό, με το εκτεταμένο ελώδες δέλτα του, του νοτιοδυτικού τμήματος (Καμάργκ). Στη Μεσόγειο εκβάλλουν απευθείας ο Βαρ, ο Αρζάν κ.ά. Η γεωργία (ελιές, σταφύλια, εσπεριδοειδή, κηπευτικά, δημητριακά, φρούτα) είναι ανεπτυγμένη μόνο στις ζώνες που ευνοούνται περισσότερο από το κλίμα και από τη φύση του εδάφους. Σημαντικές είναι επίσης η κτηνοτροφία προβατοειδών και αιγοειδών, η αλιεία, η εκμετάλλευση των δασών και οι μεταλλευτικές δραστηριότητες (βωξίτες, λιγνίτες, πυρίτες). Η βιομηχανία (υφαντουργία, είδη διατροφής, χημικά προϊόντα, μεταλλομηχανουργία) είναι συγκεντρωμένη κυρίως στη Μασσαλία και σε μερικές άλλες πόλεις. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τουρισμός, ιδιαίτερα στην Κυανή Ακτή. Κυριότερες πόλεις είναι οι Eξ-αν-Προβάνς, Αρλ, Αβινιόν, Κάννες, Μασσαλία, Νίκαια και Τουλόν. Η Eξ-αν-Προβάνς, πόλη ρωμαϊκής προέλευσης (Aquae Sextiae), σε μία λοφώδη περιοχή, με ιαματικές πηγές είναι αξιόλογο πολιτιστικό κέντρο, έδρα πανεπιστημίου, γνωστή επίσης για το πλούσιο μουσείο Γκρανέ και για τα μνημεία της, μεταξύ των οποίων ο γοτθικός καθεδρικός ναός Σεν Σοβέρ. Στην αριστερή όχθη του Μεγάλου Ροδανού βρίσκεται η Αρλ, που ιδρύθηκε με το όνομα Arelate από τον Ιούλιο Καίσαρα το 46 π.Χ., σπουδαιότατη από ιστορική άποψη πόλη και ιδιαίτερα πλούσια σε μνημεία, όπως το μεγάλο αμφιθέατρο (Les Arènes) και το θέατρο (Théâtre Antique), που χρονολογείται από τους ρωμαϊκούς χρόνους, ο ρομανικός καθεδρικός ναός του Σεν-Τροφίμ και οι σαρκοφάγοι της νεκρόπολης (Les Alysamps)· αξιόλογο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης και τα μουσεία της. Στην Κυανή Ακτή βρίσκονται οι Κάννες, κομψή πόλη στον κόλπο της Ναπούλ, σημαντική λουτρόπολη και κέντρο παραθερισμού, που κατακλύζεται από τουρίστες όλων των χωρών, γνωστή επίσης και για το διεθνές κινηματογραφικό φεστιβάλ της. Άλλες ονομαστές λουτροπόλεις και κέντρα παραθερισμού στην Κυανή Ακτή είναι η Μπολιέ-σιρ-Μερ, η Αντίμπ, η Σεν-Ραφαέλ, και το Σεν-Τροπέζ. Άλλα μεγάλα κέντρα της Π. είναι: η Οράνζ, πόλη της ρωμαϊκής εποχής (Arausio), γνωστή για τα ρωμαϊκά μνημεία της, μεταξύ των οποίων το θέατρο, που χτίστηκε από τον Αύγουστο, και η αψίδα του θριάμβου χτισμένη το 49 π.Χ. · η Λα Σιοτά, μεγάλο βιομηχανικό κέντρο μεταξύ Μασσαλίας και Τουλόν· η Iέρ, μικρή πόλη στην Κυανή Ακτή, με ένα σύγχρονο τμήμα στην πεδιάδα και ένα γραφικό αρχαίο πυρήνα στις πλαγιές ενός λόφου, η αρχαία επίσης ρωμαϊκή πόλη Φρεζίς (Forum Julii), στην κάτω κοιλάδα του Αρζάν, γνωστή για τα ρωμαϊκά μνημεία της, όπως το αμφιθέτρο, το θεάτρο, ένα υδραγωγείο και οι θέρμες, καθώς και για τον καθεδρικό ναό της Παναγίας, το βαπτιστήριο και τη μονή, που χρονολογούνται από τον Μεσαίωνα· η Ντραγκινιάν, με ένα γραφικό αρχαίο πυρήνα στην άνω κοιλάδα του Αρζάν· η Γκρας, βιομηχανικό κέντρο και κλιματικός σταθμός της Κυανής Ακτής· η Σιστρόν επί του Ντιράνς και, τέλος, η Ντιν και η Μπαρσελονέτ επί των αριστερών παραποτάμων του Ντιράνς. Λογοτεχνία. Η προβηγκιανή λογοτεχνία περιλαμβάνει τη μεσαιωνική ποίηση και πεζογραφία σε γλώσσα οκ, καθώς και τις ποιητικές δημιουργίες της προβηγκιανής Αναγέννησης (19ος αι.) της λογοτεχνικής κίνησης φελιμπρίζ. Σημαντικότερη και ενδοξότερη είναι χωρίς αμφιβολία η μεσαιωνική προβηγκιανή λογοτεχνία, που μπορεί να ειπωθεί ότι ταυτίζεται με τη λυρική ποίηση των τροβαδούρων· πραγματικά, στην Π. και στη νότια Γαλλία δεν υπήρξε αληθινή άνθηση διδακτικής και ηθικολόγου ποίησης ούτε των επικών εκείνων ωδών που άνθησαν στις άλλες γαλλικές περιοχές· παραμένουν ωστόσο, ένα ποίημα μεγάλης αξίας, το Ζεράρ ντε Ρουσιγιόν, που συνετέθη στη Βουργουνδία τον 12o αι. και μπορεί να θεωρηθεί ως το προβηγκιανό έπος, και διάφορα ηρωικά τραγούδια (Chansons de geste), για παράδειγμα, Tersin ή Roman d’Arles, Daurel et Beton, Aigar et Maurin – τα οποία αποτελούν μαρτυρίες για το ενδιαφέρον του Νότου και για την επική ποίηση. Ένα απόσπασμα, Boecis, που θυμίζει τη μορφή του Βοηθίου, αποτελεί απόδειξη της ύπαρξης μιας διδακτικής και θρησκευτικής ποίησης. Στα μεγαλύτερα, ωστόσο, ύψη έφτασε οπωσδήποτε η ποίηση των τροβαδούρων, που αποτελεί θεμελιακό γεγονός στην πνευματική ζωή του Μεσαίωνα και επηρεάζει όλες τις νεότερες ευρωπαϊκές λογοτεχνίες. Η κοιτίδα της ποίησης αυτής, η Π., ήταν μεγαλύτερη σε έκταση από την περιοχή που φέρει σήμερα αυτό το όνομα· εκτεινόταν από τα Πυρηναία μέχρι τις Άλπεις και περιελάμβανε και τη Λιμουζέν και την Oβέρν. Ήδη στην ποίηση του πρώτου από τους τροβαδούρους, Γουλιέλμου Θ’ δούκα της Ακουιτανίας (1071 – 1127), συναντάται η έννοια του αυλικού έρωτα, που χαρακτηρίζει ολόκληρη την προβηγκιανή ποίηση· η τελευταία αυτή, ύστερα από μια χρυσή περίοδο τον 12o αι., παρακμάζει και αργότερα υποσκελίζεται από την υπερέχουσα γαλλική ποίηση. Η προβηγκιανή λογοτεχνία συμπεριλαμβάνει εξάλλου, από τον 13o αι. και ύστερα, ιερά δράματα (όπως το Espozalizi de Nostra Dona) και τον 15o αι. διάφορα μυστήρια αγίων. Στην πεζογραφία μας παραδόθηκαν μεταφράσεις της Βίβλου και μερικές βιογραφίες τροβαδούρων. Η νεότερη προβηγκιανή λογοτεχνία χρονολογείται από το πρώτο μισό του 19ου αι., όταν ένας σαφής στα νοήματα και με μουσικότητα στιχουργός, ο Ζακ Μποέ, επονομαζόμενος Ζασμέν (1798 – 1864), σκέπτεται να ξαναδώσει την αρχαία του δόξα στο γλωσσικό ιδίωμα του οκ, που είχε τώρα πλέον εκφυλιστεί σε διάλεκτο. Mε αυτόν τραγουδούν ο Ζακ Αζαΐς (1778 – 1858) κ.ά. Αργότερα, μία ομάδα νέων Προβηγκιανών ποιητών θα ιδρύσει (21 Ιουνίου 1854), με πρωτοβουλία του Φρεντερίκ Μιστράλ, τη σχολή των felibres, οι οποίοι αναπτύσσουν τοπικά θέματα με ένα πνεύμα καθόλου ορθολογιστικό, και με την πρόθεση να ανεβάσουν σε ποιητικό ύφος την προβηγκιανή γλώσσα. Μαζί με τον Μιστράλ (τον σημαντικότερο εκπρόσωπο της ομάδας) και τον Ζοζέφ Ρουμανίγ (1818 – 1891), πρέπει ακόμα vα αναφερθούν οι Τεοντόρ Oμπανέλ (1829 – 1886), Αλφόνς Ταβάν (1833 – 1905), Πολ Ζιερά (1816 – 1861), Ζαν Μπρινέ (1823 – 1894) και Ανσέλμ Ματιέ (1829 – 1895). Η Αντίμπ, ονομαστή λουτρόπολη στην Κυανή Ακτή, όπου έζησε τα τελευταία χρόνια του βίου του ο Ν. Καζαντζάκης. Πανοραμική περιοχή του Κολ ντε Λάρς, περιοχής των Άλπεων της Άνω Προβηγκίας (φωτ. ΑΠΕ). Πίνακας του Ολλανδού Βαν Γκογκ με τοπίο της Προβηγκίας (φωτ. ΑΠΕ). Η Προβηγκία έχει πολλούς αξιόλογους ναούς, που θεωρούνται αρχιτεκτονικά επιτεύγματα. Εδώ, τμήμα γλυπτικού διάκοσμου στον καθεδρικό ναό του Σαιν Ζιλ, οικοδομή του 13ου αιώνα. Τυπικές όψεις της Προβηγκίας, ιστορικής περιοχής της Γαλλίας: ερείπια της μεσαιωνικής πόλης Λε Μπω.

* * *

ή Προβιγκία, η, ΝΜΑ

ιστορική περιοχή τής Γαλλίας.

[ΕΤΥΜΟΛ. < γαλλ. Provence < λατ. provincia «επαρχία»].